Mục tiêu đến hết năm 2015 sẽ hỗ trợ hình thành và phát triển 3.000 DN KH&CN. Nhưng hiện có một thực trạng là việc chồng chéo trong áp dụng chính sách khiến DN KH&CN gặp nhiều khó khăn để được nhận ưu đãi theo quy định, không chỉ thuế mà còn về ưu đãi vốn, ưu đãi sử dụng thiết bị tại các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia cũng như được hỗ trợ nghiên cứu, làm đề tài nghiên cứu khoa học...

Vẫn ưu đãi nhưng…

Theo TS. Phạm Hồng Quất, Cục phó Cục Phát triển thị trường doanh nghiệp KH&CN, bình quân doanh thu của DN KH&CN hiện là 60 tỉ đồng/năm, lợi nhuận bình quân hơn 6 tỉ đồng. Trong 9  tháng đầu năm 2013, cả nước có khoảng 6.800 DN giải thể và gần 36.000 DN ngừng hoạt động, song chỉ có 4,5% DN KH&CN ngừng hoạt động và giải thể.

Cũng theo báo cáo tại hội nghị các DN KH&CN tại Quảng Ninh tháng 11/2013, doanh thu bình quân năm 2012 của 60 DN KH&CN được khảo sát là 59,8 tỷ đồng, lợi nhuận bình quân là 6,4 tỷ đồng. Bình quân thu nhập của cán bộ trong DN KH&CN là 5 triệu đồng/tháng, một số DN có kết quả sản xuất,kinh doanh tốt thu nhập của cán bộ, nhân viên bình quân đạt trên 10 triệu đồng/tháng như: Công ty CP Giống cây trồng trung ương, Tổng công ty CP Giống cây trồng Thái Bình, Công ty TNHH một thành viên Thoát nước và Phát triển đô thị tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu…

Từ thực tế trên có thể thấy, đa số các DN KH&CN rất chú trọng vào việc đầu tư, nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ. Thậm chí nhiều DN KH&CN đã thành lập hẳn trung tâm nghiên cứu và phát triển, đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật cho nghiên cứu thử nghiệm, tuyển dụng và đào tạo đội ngũ cán bộ nghiên cứu có trình độ cao. Trong các lĩnh vực sản xuất kinh doanh đã bắt đầu hình thành mối liên kết hợp tác đầu tư nghiên cứu giữa DN KH&CN, viện nghiên cứu, trường đại học theo cơ chế đặt hàng nghiên cứu và đào tạo nguồn nhân lực tiếp thu và làm chủ công nghệ.  

Đặc biệt, các DN KH&CN trong lĩnh vực giống cây trồng, phân bón, chế biến dược liệu đã bước đầu khẳng định vị trí của mình trên thị trường với các sản phẩm đa dạng, có khả năng cạnh tranh với hàng nhập khẩu, tạo doanh thu gia tăng từ các sản phẩm ứng dụng KH&CN như Công ty CP Giống cây trồng Quảng Ninh, Tổng công ty Giống cây trồng Thái Bình, Công ty Cổ phần Giống cây trồng trung ương, Công ty cổ phần Thiên Dược 1, Công ty cổ phần KH&CN An Sinh Xanh tại Đà Nẵng hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ an toàn, môi sinh, tiết kiệm năng lượng và phòng cháy chữa cháy, Công ty TNHH Một thành viên Thoát nước và Phát triển Đô thị tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu... Tại các địa phương, mỗi năm các Sở KH&CN đã cấp trên 100 giấy chứng nhận DN KH&CN và đang thẩm định hàng trăm hồ sơ của các DN.

Kết quả nghe qua thì thấy có vẻ như mọi việc rất thuận lợi, nhưng thực tế hầu hết các DN KH&CN được cấp Giấy chứng nhận DN KH&CN là các DN sản xuất nhỏ và vừa tại các địa phương trong lĩnh vực nông nghiệp như các công ty giống cây trồng, chế phẩm sinh học dùng trong nông nghiệp, dụng cụ, máy móc cơ khí nông nghiệp…. Số lượng DN KH&CN được ươm tạo tại các vườn ươm hoặc khởi nguồn từ các viện nghiên cứu, trường đại học còn hạn chế.

Đặc biệt khi chuyển đổi sang DN KH&CN thì một số DN đề nghị cấp giấy chứng nhận DN KH&CN đang gặp khó khăn trong chứng minh quyền sở hữu hoặc sử dụng hợp pháp kết quả nghiên cứu KH&CN tạo ra bằng ngân sách nhà nước hoặc quyền sở hữu, sử dụng công nghệ có nguồn gốc nước ngoài. Nhiều DN tuy đủ điều kiện nhưng không muốn đăng ký DN KH&CN vì đã được hưởng các ưu đãi theo địa bàn đầu tư, lĩnh vực đầu tư như DN ở vùng sâu, vùng xa, DN thuộc lĩnh vực công nghệ thông tin, phần mềm máy tính, xử lý môi trường. Một số khác đã được hưởng ưu đãi trong các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao. Do vậy, để tạo động lực cho các DN này đứng vào đội ngũ DN KH&CN cần tiếp tục nghiên cứu cải tiến chính sách ưu đãi, hỗ trợ sao cho tránh trùng lặp và thiết thực hơn. Chưa kể tới một số chính sách thường được các quốc gia áp dụng là Chính phủ ưu tiên trong đặt hàng hoặc giao nhiệm vụ nghiên cứu, hỗ trợ nghiên cứu thử nghiệm, hỗ trợ liên kết hợp tác đầu tư nghiên cứu, quảng bá, tiêu thụ sản phẩm mới, ưu tiên trong đấu thầu công trình sử dụng ngân sách nhà nước hoặc trong hoạt động mua sắm chính phủ…

“Kinh nghiệm các nước cho thấy, Nhà nước cần hỗ trợ những điều kiện cần thiết ban đầu để DN KH&CN có thể vượt qua thách thức trong môi trường cạnh tranh khốc liệt chứ không chỉ dừng lại ở các ưu đãi truyền thống như giảm, miễn thuế thu nhập hay tiền sử dụng đất”, TS. Phạm Hồng Quất kiến nghị. 
 
…Khó khăn trong chuyển đổi

Để thúc đẩy sự phát triển các DN KH&CN, trong thời gian qua Bộ KH&CN đã tích cực đẩy mạnh việc thực hiện các chính sách ưu đãi hỗ trợ đối với DN KH&CN như: làm việc với cơ quan thuế để tháo gỡ khó khăn cho một số DN trong quá trình tiếp cận ưu đãi thuế; phối hợp với các đơn vị chức năng của Bộ Tài chính, Bộ Tài nguyên và Môi trường để có thể đưa DN KH&CN vào đối tượng hưởng miễn, giảm tiền thuê đất tại dự thảo các văn bản hướng dẫn Luật Đất đai 2013 tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai chính sách quan trọng này vào thực tế.

Việc nghiên cứu, tìm hiểu, tiếp cận các nguồn vốn tín dụng ưu đãi cho hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ của các DN KH&CN cũng là một nhiệm vụ quan trọng trong thời gian tới để có thể hỗ trợ DN tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi cho các dự án nghiên cứu, đổi mới công nghệ khi mà DN khó tiếp cận các ngân hàng thương mại cho các dự án có nguy cơ rủi ro như hoạt động R&D. Các chương trình hỗ trợ của Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia, Quỹ Đổi mới công nghệ Quốc gia, Quỹ Hỗ trợ DN nhỏ và vừa và các chương trình quốc gia khác cũng cần xác định DN KH&CN là đối tượng chủ yếu hướng tới của các dự án hỗ trợ.

Đặc biệt, để hỗ trợ các DN trong việc đăng ký chứng nhận DN KH&CN, Bộ KH&CN đã giao Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp KH&CN hướng dẫn các biểu mẫu, tài liệu có trong hồ sơ đăng ký chứng nhận DN KH&CN hay yêu cầu đơn giải hóa việc giải trình quy trình ươm tạo và làm chủ công nghệ để hỗ trợ cán bộ các Sở KH&CN, các DN thuận lợi trong quá trình tiếp cận. Tuy nhiên, khảo sát cho thấy có một số lượng lớn các DN gặp khó khăn trong quá trình đăng ký chứng nhận DN KH&CN với các kết quả KH&CN do DN tự đầu tư toàn bộ kinh phí nghiên cứu hoặc nhận chuyển giao.

Để tháo gỡ khó khăn cho các DN này, việc xây dựng quy trình công nhận các kết quả KH&CN được hình thành từ nguồn kinh phí ngoài ngân sách nhà nước đang được triển khai. Khi quy trình này được ban hành và áp dụng sẽ góp phần thúc đẩy sự hình thành một số lượng lớn các DN KH&CN, hỗ trợ các DN KH&CN tiếp cận các chính sách ưu đãi thuế, góp phần làm tăng việc huy động các nguồn vốn xã hội cho hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ.

Ngoài ra, quy định mới của Luật KH&CN về giao quyền sở hữu, quyền sử dụng các kết quả nghiên cứu khoa học và công nghệ có sử dụng ngân sách nhà nước cho tổ chức chủ trì, DN KH&CN đang được triển khai tích cực. Khi Thông tư hướng dẫn về thủ tục giao quyền đối với kết quả nghiên cứu được ban hành sẽ thúc đẩy nhanh việc hình thành các DN KH&CN tại các viện nghiên cứu, trường đại học và các tổ chức KH&CN khác. 

Bên cạnh đó, việc hoàn thiện các quy định điều chỉnh về DN KH&CN trong lĩnh vực KH&CN, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đang chủ động phối hợp với các Bộ ngành khác để đưa quy định về DN KH&CN vào các văn bản pháp luật thuộc các lĩnh vực doanh nghiệp, đầu tư, đất đai, thuế ... nhằm đảm bảo sự thống nhất trong hệ thống các quy định liên quan đến DN KH&CN và đảm bảo cơ chế thực thi đồng bộ chính sách, pháp luật thuộc phạm vi quản lý của các ngành khác nhau.