Trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, vai trò tư vấn, phản biện và giám định xã hội của đội ngũ trí thức, các chuyên gia, các nhà khoa học càng trở nên quan trọng.

Tận dụng triệt để các nhà khoa học, trí thức trong và ngoài nước cho hoạt động tư vấn, phản biện, giám định xã hội đang trở thành vấn đề cấp thiết.

Sự tham gia của các nhà khoa học, trí thức sẽ rất có ý nghĩa trong việc xây dựng những quyết sách thiết thực, đi vào cuộc sống của các cơ quan Đảng và Nhà nước.

Tuy nhiên, theo bà Đỗ Thị Vân, Giám đốc Trung tâm thông tin Tổ chức phi chính phủ (NGO-IC), thực tế hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội trong những năm qua vẫn chưa tương xứng với tiềm năng của đội ngũ các chuyên gia liên ngành và chuyên sâu tại Việt Nam.

Theo số liệu thống kê chưa đầy đủ, hiện nay, Việt Nam có khoảng 11 ngàn giáo sư, phó giáo sư, 24 ngàn tiến sĩ và hàng chục ngàn thạc sĩ. Ngoài ra, khoảng 400 ngàn trí thức Việt Nam đang định cư ở nước ngoài, trong đó, có những chuyên gia giỏi đang làm việc ở những lĩnh vực công nghệ cao.

Làm sao để xây dựng được một cơ sở dữ liệu chuyên gia đồng thời kết nối hiệu quả đội ngũ này cho các cơ quan Đảng, Nhà nước và các tổ chức khác trong các hoạt động tư vấn, phản biện và giám định xã hội đang trở nên rất cần thiết.

Hình thành một thị trường chuyên gia

Tại hội thảo “Các giải pháp nhằm kết nối Ngân hàng dữ liệu chuyên gia với các cơ quan hoạch định chính sách và đối tác” do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức hôm 30/6 vừa qua, các nhà khoa học đều thống nhất rằng, việc xây dựng một ngân hàng dữ liệu các chuyên gia là rất cần thiết, song vấn đề quan trọng vẫn là làm thế nào để khai thác cơ sở dữ liệu này.

TS. Trần Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Phát triển Cộng đồng (RTCCD). Ảnh: L.V

TS. Trần Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Đào tạo Phát triển Cộng đồng (RTCCD) cho rằng, hoạt động xây dựng ngân hàng dữ liệu chuyên gia của VUSTA đã thực hiện từ nhiều năm trước, song, cho tới nay vẫn chưa có sản phẩm nào đi vào cuộc sống là do sản phẩm được tạo ra không phù hợp với nhu cầu thị trường.

Theo TS Tuấn, cần có một cách tiếp cận mới đối với ngân hàng dữ liệu chuyên gia, đó là phải coi đây như một dịch vụ được tạo ra để đáp ứng các nhu cầu của thị trường. Theo đó, việc NGO-IC tạo ra cơ sở dữ liệu là chưa đủ mà phải đảm nhận luôn vai trò môi giới, đáp ứng nhu cầu kết nối các chuyên gia với các cơ quan, tổ chức có nhu cầu.

Ông Tuấn cho rằng, hoạt động của ngân hàng dữ liệu chuyên gia cần phải học tập bài học của thị trường chuyển nhượng cầu thủ. Nghĩa là, ngân hàng dữ liệu cần phát hiện ra những chuyên gia giỏi, phù hợp để giới thiệu với những nơi có nhu cầu đồng thời tham gia quá trình thương lượng với cả hai bên.

Khi đó, các chuyên gia cũng sẽ được đánh giá theo cơ chế thị trường. Chuyên gia nào năng lực tốt có nhiều đóng góp cho xã hội sẽ được nhiều cơ quan săn đón, mời về tư vấn, hoạch định chính sách, làm việc với mức giá chuyển nhượng cao. Chuyên gia yếu kém sẽ được định giá thấp và ít nơi mời hơn.

Người sử dụng cần đủ bản lĩnh

Ở một khía cạnh khác, TS Hàn Mạnh Tiến, Chủ tịch Hội các nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam cho rằng, đội ngũ các nhà trí thức, khoa học công nghệ là một kho vàng nhưng có khai thác được kho vàng đó hay không lại phụ thuộc rất nhiều vào người sử dụng.

TS Hàn Mạnh Tiến, Chủ tịch Hội các nhà quản trị doanh nghiệp Việt Nam. Ảnh: L.V

Theo TS Tiến, để có thể “sử dụng” được các chuyên gia một cách có hiệu quả, những người sử dụng chuyên gia cần thật tâm và thật sự mong muốn lắng nghe và nghiêm túc sử dụng các đóng góp (ý kiến, bài viết) của chuyên gia. Không lấy việc sử dụng chuyên gia như một thứ hình thức để “tuyên truyền”, “ban ơn” hoặc minh họa cho các quyết định.

“Tôi thấy rất nhiều những văn bản tổ chức các cuộc họp tới 3 ngày, các chuyên gia cũng phát biểu rất khác nhau nhưng cuối cùng lại đọc báo cáo là hỏi ý kiến 4 vòng, mỗi vòng 50 chuyên gia trên toàn quốc và về cơ bản các chuyên gia đồng ý cao. Cách làm như thế là tôi thấy là không đúng. Cho nên cần phải thật tâm sử dụng”, TS Tiến nói.

Ngoài ra, theo TS Tuấn, người sử dụng chuyên gia cần phải đủ năng lực, sự dũng cảm và bản lĩnh để có thể tiếp nhận sự phê phán, chắt lọc các đóng góp và sẵn sàng thay đổi từng phần hoặc toàn bộ nội dung của đề án.

Bên cạnh đó, việc chia sẻ, cung cấp thông tin đầy đủ, không đánh đố bằng cách hạn chế thông tin, cất giữ số liệu cốt lõi cũng là một vấn đề quan trọng, theo ông Tiến.

"Nếu không làm được như vậy, người sử dụng chỉ có thể nhận được các ý kiến hời hợt, “chém gió” cho vui vì biết rằng có nói kỹ, có mất công thì cũng chỉ gây thù chuốc oán và cũng chẳng đi đến đâu, thậm chí nhiều chuyên gia không sẵn lòng tiếp tục cộng tác”, ông Tiến nói.