Phê duyệt các nhiệm vụ KHCN như các dự án đầu tư xây dựng cơ bản
Trước thực trạng về việc nhiều nhà khoa học đã phải từ chối nhiệm vụ làm khoa học công nghệ của mình do khi nhận được kinh phí thì nhiệm vụ kinh phí đó đã trở lên lỗi thời, không còn tính thời sự hoặc kinh phí không đủ để thực hiện nhiệm vụ do yếu tố trượt giá, Bộ trưởng Nguyễn Quân nói về nguyên nhân việc cấp kinh phí cho các công trình khoa học cấp nhà nước chậm trễ:

“Gốc rễ của vấn đề là việc từ trước đến nay chúng ta đã hành chính hoá hoạt động nghiên cứu và triển khai các nhiệm vụ khoa học công nghệ. Chính vì thế chúng ta yêu cầu các nhà khoa học và cơ quan quản lý về KHCN phải phê duyệt các nhiệm vụ KHCN như các dự án đầu tư xây dựng cơ bản. Có nghĩa là trước 31/7 hàng năm, Bộ KHCN đã phải phê duyệt toàn bộ các nhiệm vụ KHCN của năm sau để gửi sang bộ Tài chính và tổng hợp vào dự toán ngân sách của Nhà nước trình Quốc hội (QH). Sau đó, QH phê chuẩn ngân sách của năm sau thì sẽ giao kinh phí ấy cho các nhà khoa học. 

Để có được các danh mục các nhiệm vụ KHCN trước 31/7 hàng năm thì Bộ KH&CN phải thông báo cho các nhà khoa học đề xuất nhiệm vụ, các bộ ngành đề xuất nhiệm vụ. Sau đó thành lập các loại hội đồng, từ hội đồng tư vấn xác định nhiệm vụ đến các hội đồng tuyển chọn, xét chọn, làm việc ròng rã 5- 7 tháng trước đó. Và vì vậy các nhiệm vụ KHCN khi được cấp kinh phí thường đã được đề xuất trước đó ít nhất là một năm”.

Về ý kiến của một cán bộ ngành tài chính rằng nếu Bộ KH&CN mà rút ngắn thời gian thẩm định thì kinh phí đến tay các nhà khoa học nhanh hơn, Bộ trưởng Quân nói: “Khi tiền đã ở trong tài khoản của cơ quan quản lý nhà nước về KHCN mà các cơ quan này rút ngắn quy trình thẩm định thì cũng chắc chắn các nhà KH nhận được tiền sớm hơn. 

Hiện nay chúng ta làm kế hoạch KHCN như là kế hoạch xây dựng cơ bản cho nên dù có giao ngay thì như tôi đã nói là thời điểm giao kinh phí sau khi người ta đề xuất nhiệm vụ hàng năm. Và vì thế mà chúng ta vẫn chưa khắc phục được sự bất cập này. 

Vài năm gần đây, chúng tôi còn bị áp đặt là phải thẩm định lại một lần nữa, tức là năm trước thẩm định xong để tổng hợp vào dự toán ngân sách nhà nước đến khi được Thủ tướng Chính phủ giao kinh phí thì chúng tôi lại phải chờ đợi quá trình thẩm định mà không phải của Bộ KH&CN cho nên việc giao kinh phí lại càng chậm”.

Bộ trưởng Quân lấy ví dụ: “Kinh phí nghiên cứu các nhiệm vụ KHCN cấp nhà nước năm 2012 thì đến tận tháng 2/2012 mới được và kinh phí cho năm 2013 đến thời điểm này mới được giao”.
Cần một cơ chế đặc thù
Theo Bộ trưởng Nguyễn Quân thì cơ chế tài chính cần được cải cách theo Nghị quyết số 20 của Hội nghị Trung ương 6 khoá XI về phát triển KHCN. Theo đó, một nội dung rất quan trọng  là việc tài trợ kinh phí từ ngân sách nhà nước cho các nhiệm vụ KHCN thì phải phù hợp với tiến độ phê duyệt các nhiệm vụ này. 

“Thứ hai là Trung ương cũng đã nhất trí rất cao là phải mở rộng, áp dụng cơ chế tài chính của quỹ phát triển KHCN cho việc thực hiện các  nhiệm vụ KHCN. Đây là hai điểm mấu chốt để giải quyết bất cập mà các nhà khoa học đang đề xuất. Khi chúng ta có cơ chế để các nhà khoa học đề xuất, phê duyệt, lúc nào có tiền có kinh phí thực hiện ngay lúc đó. Với cơ chế quỹ, chúng ta có thể giao quyền chủ động cấp kinh phí ấy cho cơ quan quản lý nhà nước về KHCN. Sau khi tổng hợp vào dự toán ngân sách nhà nước, được QH phê chuẩn, được Chính phủ giao thì tiền đã sẵn sàng để các nhà khoa học đề xuất nhiệm vụ nào thì chúng tôi sẽ thành lập hội đồng để thẩm định, đánh giá và sau đó phê duyệt nhiệm vụ đó và cấp kinh phí ngay lập tức. 

Và đối với quỹ thì không cần phải quyết toán theo năm tài chính mà sẽ quyết toán theo hợp đồng. Đồng thời kinh phí của năm trước mà sử dụng không hết sẽ được tự động chuyển nguồn sang năm sau mà không phải báo cáo xin phép. Như thế thì sẽ tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các nhà khoa học. 

Nếu chúng ta thực hiện nghiêm túc nghị quyết của Trung ương và sắp tới thể chế hoá thành Luật KHCN sửa đổi thì chắc chắn chúng ta sẽ khắc phục được tình trạng bất cập này”, Bộ trưởng Quân nói.

Theo vị Bộ trưởng này, từ trước đến nay làm KHCN như theo cách hành chính hoá và bây giờ chúng ta hội nhập quốc tế rồi, tốt nhất là chúng ta nên điều chỉnh cách hành xử của chúng ta đối với khoa học theo thông lệ quốc tế. Một bài học của các nước phát triển và các nước vừa qua công nghiệp  hoá rất thành công trong đó có việc chúng ta xây dựng kế hoạch thì nên xây dựng theo phương thức không giống như đầu tư xây dựng cơ bản, không hành chính hoá. Nghĩa là chúng ta phải có cơ chế đặc thù.

Vừa qua sau khi TƯ ban hành Nghị quyết 20 thì Chính phủ cũng có Nghị quyết 36 về việc phê duyệt chương trình hành động của Chính phủ để thực hiện Nghị quyết của Trung ương trong đó có rất nhiều nhiệm vụ giao cho các bộ, ngành, sửa đổi các luật hiện hành kể cả Luật Ngân sách nhà nước, Luật Thuế thu nhập doanh ngiệp và một số luật cho chuyên ngành của KHCN. Chúng tôi hy vọng các Bộ ngành phối hợp tốt sẽ có những quy định mới phù hợp với kinh tế thị trường với đặc thù của KHCN. Điều này đòi hỏi các nhà quản lý phải đổi mới tư duy”.