Theo báo cáo cuối năm 2015 của cơ quan BHXH Việt Nam, tổng số thu và tổng số tiền chi trả của cơ quan BHXH vẫn cân đối và có dư. Tuy nhiên, nếu tính riêng số thu, chi của quỹ BHXH (không bao gồm quỹ bảo hiểm y tế và bảo hiểm thất nghiệp) thì quỹ này đang bị bội chi 4.200 tỉ đồng.

Đây cũng là quỹ mà các chuyên gia đã cảnh báo là có nguy cơ mất cân đối trong dài hạn nếu không điều chỉnh tăng mức đóng, giảm mức hưởng của người lao động.

Vừa qua, Luật BHXH sửa đổi 2014 đã tăng mức đóng của người lao động và doanh nghiệp thông qua việc điều chỉnh "nền" đóng BHXH; theo đó từ năm 2016 mức đóng BHXH được tính trên lương và phụ cấp lương; từ năm 2018 trở đi, số tiền làm căn cứ đóng BHXH sẽ bao gồm tiền lương, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác. Luật BHXH 2014 cũng mở rộng thêm một số đối tượng bắt buộc tham gia BHXH như lao động làm việc ở nước ngoài, lao động có hợp đồng làm việc từ 1-3 tháng và lao động là người nước ngoài làm việc ở Việt Nam.

Mặt khác, Luật BHXH 2014 cũng giảm mức hưởng của người lao động bằng cách tăng số năm đóng BHXH để được hưởng tỉ lệ lương hưu cao nhất là 75%. Theo ước tính của các chuyên gia, với sự thay đổi trong Luật BHXH thì kể từ năm 2022 trở đi, người lao động phải có 35 năm đóng BHXH đối với nam và 30 năm đối với nữ mới đạt được mức hưởng tối đa là 75% mức lương bình quân đóng BHXH, trong khi luật hiện hành tương ứng là 30 và 25 năm.

Trao đổi với TBKTSG Online về sự mất cân đối quỹ BHXH trong năm 2015, ông Đỗ Văn Sinh, Phó Tổng giám đốc BHXH Việt Nam, cho hay riêng đối tượng mà quỹ BHXH thu và chi trả hàng năm vẫn có kết dư, tuy nhiên phần thu năm 2015 vẫn chưa tính tới số tiền mà ngân sách nhà nước chuyển qua quỹ BHXH để chi trả cho những đối tượng hưởng lương hưu từ ngân sách nhà nước (người lao động có thời gian làm việc trong khu vực nhà nước trước năm 1995 - PV).

Thu, chi quỹ bảo hiểm xã hội năm 2015, đơn vị: tỉ đồng. Nguồn BHXH Việt Nam

Song, con số mà nhà nước phải chuyển qua quỹ BHXH hàng năm là bao nhiêu thì không thấy đề cập trong báo cáo năm 2015 của cơ quan BHXH Việt Nam.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Quang A, trong một buổi hội thảo vào tháng 9 năm 2015, cho hay, trong khi các công ty bảo hiểm tư nhân có cơ chế tiếp cận rõ ràng, minh bạch thì quỹ BHXH Việt Nam lại không minh bạch được như vậy. Các khoản thu, chi, đầu tư của quỹ là tiền của người dân, là người chủ của quỹ, nhưng họ lại không được tiếp cận thông tin này.

Cũng tại buổi hội thảo đó, chuyên gia kinh tế Bùi Trinh thì cho rằng, người lao động tham gia BHXH là để đảm bảo tương lai của họ và họ cần sự minh bạch nhưng quỹ BHXH chưa làm được việc này. "Hiện nay quỹ BHXH đã cho nhà nước vay bao nhiêu tiền, vay với lãi suất ra sao, bao giờ trả thì vẫn chưa được nhắc tới...Các báo cáo về đầu tư quỹ thường vẫn đóng dấu mật", ông Bùi Trinh nói.

Điều này, theo nhiều chuyên gia, sẽ làm mất niềm tin của người dân vào một trong những trụ cột an sinh xã hội lớn nhất của cả nước.

Thực tế, trong Luật BHXH sửa đổi 2014 (có hiệu lực đầu năm 2016) có quy định mới, tiến bộ hơn rất nhiều so với Luật BHXH năm 2006, theo đó người lao động sẽ được biết về tình trạng đóng BHXH của mình. Cụ thể, định kỳ 6 tháng người lao động sẽ được người sử dụng lao động cung cấp thông tin về việc đóng bảo BHXH; định kỳ hằng năm được cơ quan BHXH xác nhận về việc đóng BHXH; được yêu cầu người sử dụng lao động và cơ quan BHXH cung cấp thông tin về việc đóng, hưởng BHXH.

Đồng thời, Luật cũng quy định cơ quan BHXH Việt Nam sẽ phải công khai hóa trong vấn đề thu, chi, đầu tư và quản lý quỹ của mình.